Het blauwe vierkantje in de foto laat zien welke kleur de blauwe lucht heeft, volgens het programma Gimp: kobaltblauw. Gimp leest de kleur van de lucht op deze foto als kobaltblauw gemengd met grijs.
Kobaltblauw, de kleur van een heldere hemel overdag, is nauwelijks te vinden in de schappen met olie- en acrylverf. Schmincke heeft hem, ‘kobaltblau hell’, maar verder vind je vooral pigmenten als Pruissisch blauw (een veel te donker turquoise) en Ultramarijn, vooral in de starterssetjes (rood, geel, blauw), waarschijnlijk om praktische redenen (prijs etc). Maar ook als kleur heeft kobaltblauw de eigenschap zich aan je bewustzijn te onttrekken. Vertaald naar onze constitutie kun je zeggen dat licht te maken heeft met bewustzijn, en duisternis met wil, potentie. De warme kleuren (rood, oranje, geel) hebben te maken met onze wil: eerst doen, dan denken), en het hele blauwspectrum heeft te maken met onze waarneming (ook: eerst denken, dan doen). Meer hierover vind je op deze pagina over kleurenleer. Tussen die blauwen is kobaltblauw de kleur van het midden – Hij zweeft precies in tussen groenig-blauw (turquoise) en magenta/violet-achtig blauw (ultramarijn). Dat evenwicht is een bijzondere eigenschap.
Rachitis
Voor jonge kinderen is een blauwe lucht van levensbelang. Rachitis, een ziekte die botvervormingen veroorzaakt, kwam voor bij kinderen die te weinig buiten komen zoals oorlogskinderen in de stad. Ze wordt veroorzaakt door een gebrek aan vitamine D, die nodig is om calcium en fosfor te transporteren naar het bot en het bot hard en sterk te maken. Alleen door UV licht, zoals dat schijnt vanuit de kobaltblauwe hemel, maken babies in hun lichaam voldoende vitamine D aan om goed te groeien. In een vroeg stadium kan Rachitis verholpen worden met levertraan of door het kind onder een UV-lamp te leggen. Het meeste UV licht komt uit een open hemel zonder bewolking en die is in dit stadium van onze evolutie kobaltblauw. Daaruit volgt dat kobaltblauw een relatie heeft met de immaterieel-fysieke vorm van ons lichaam, de kracht of het principe dat de materiële substantie van ons lichaam de vorm geeft die bij ons hoort. Van ons uit werkt het min of meer in dezelfde richting terug: Psychisch gezien hoort kobaltblauw bij een gewoon, gemiddeld dagbewustzijn waarmee we de dingen kunnen zien zoals ze zijn. Dat is een psychisch gebied dat zelf geen vorm heeft. Het heeft een door en door gemiddeld karakter (niet heet of koud; niet hoog of laag) en is als zodanig moeilijk waar te nemen of te benoemen. Vooral bij problemen zijn mensen geneigd dat gebied te ontvluchten omdat het niet de houvast biedt waar je in geval van nood naar op zoek bent. Toch is dat middengebied, waar je gewoon alleen maar bent en kijkt, vaak juist de toestand die je nodig hebt om tot jezelf te komen zodat je een oplossing kunt verzinnen.
De sixtijnse madonna
Rafaël, de Sixtijnse Madonna
De achtergrond van de Sixtijnse madonna (Rafaël) is kobaltblauw met wit. De gordijnen en de engeltjes onderin zijn er later door een andere schilder aan toegevoegd. Vooral de engeltjes passen er inhoudelijk eigenlijk helemaal niet bij en ze zijn inmiddels beroemder dan de Madonna zelf. Je vindt ze op honderden souvenirs, tafelgerei en zo meer.
De compositie lijkt aan te geven dat de gordijnen zijn toegevoegd omdat het anders ‘te leeg’ gevonden werd (en dat maakte weer nodig, dat onderin het schilderij een contrapunt werd aangebracht).
Ik vermoed dat Rafaël zelf gewoon een blauwe lucht achter zijn Madonna had willen zien. Leeg is die helemaal niet want er zijn een heleboel kindergezichtjes in verwerkt, maar blauw is een kleur die zo’n gevoel van ‘niks’ of lege ruimte in de hand werkt. In die tijd had men ook nog weinig gevoel voor abstractie.
Rafaëls werk werd zijn door tijdgenoten omschreven als ‘genezend’. Er gaat inderdaad een zekere heelheid vanuit. Heelheid en helendheid liggen dicht bij elkaar, niet voor niets wordt dit werk op de vrije school veel in de kleuterklassen opgehangen. Toch lijkt het gehannes met die engeltjes ook echt bij het werk te horen: een dergelijk soort ‘heelheid’ komt in aardse omstandigheden altijd in de problemen, omdat het niet met materie kan omgaan.
Denken en doen, voelen en waarnemen
dit plaatje is gemaakt in Gimp, met alleen groene en roze digitale kleur. Het blauw dat je ziet wordt optisch tevoorschijn gebracht (ook versterkt door het beeldscherm)
Zowel in het denken als in het doen zijn we meer voor onszelf bezig; in het ‘midden’ is er de verbinding met de wereld om ons heen, de ruimte om de dingen te zien zoals ze zijn. Voelen gaat over relaties (tussen binnen en buiten), het beperkt zich niet tot de binnenkant van ons lichaam of onze subjectieve beleving van dingen. Het voelen zelf is een vorm van waarnemen en ze kan als zodanig een zekere mate van objectiviteit bereiken. Het evenwicht, in het kobaltblauw, tussen groen en magenta geeft aan dat in kobaltblauw die verbinding tussen wil en bewustzijn optimaal is, dat daar het voelen optimaal kan gebeuren. Groen hoort bij het denken, als bovenpool-aktiviteit. Magenta staat voor het dromen of slapen, als poort naar de wil. Kobaltblauw vertegenwoordigt het perfecte evenwicht tussen die twee. Groen en magenta roepen samen een licht kobaltblauw op, als interval-kleur. Een interval-kleur is een kleur die optisch tevoorschijn geroepen wordt door twee andere kleuren (niet door menging), als de moeder-kleuren in evenwicht zijn en wat licht en ruimte tussen zich in hebben, in dit geval wit.
Blauw en de tijd
Hier even een tweeluikje uit mijn atelier, over de aard en de werking van kobaltblauw. De bruine inkttekening dient als contrapunt (in een andere perspectiefvorm), waardoor misschien iets ervaarbaar wordt van de werking van blauw. Het zijn aquarellen van 10 x 15 cm, de rechter maakte ik tijdens een vakantie.
De keuze voor het rechter aquarelletje is niet helemaal toevallig – kobaltblauw heeft te maken met tijd (zie ook het artikel ‘tijdgeest’ van Stephan Geuljans). Het beleven en het hebben van tijd, vrije tijd ook: vakantie vieren, lummelen. Het is de kleur van een heldere, zonnige hemel overdag – randloos en onbeweeglijk omspant ze de ruimte die de tijd ons geeft, meestal met een zon in het midden. Wie af en toe omhoog kijkt weet dat de lucht allerlei kleuren kan hebben, maar in onze beleving ‘is de lucht blauw’. Kobaltblauw is: kunnen en mogen ademen, letterlijk en figuurlijk. Op een natuurlijke manier in interactie zijn met je omgeving. Gewoon ‘zijn’, gewoon kijken – dat is geen toestand die heftige emoties wekt. Integendeel, hij onttrekt zich bijna aktief aan je bewustzijn. Het schept een ruimte waarin het andere of de ander zich kan uitspreken en waardoor je in de ander wakker kunt worden.
Gezondheid, onschuld, elementwezens
het mediteren van kobaltblauw kan een manier zijn om zicht te krijgen hoe je lichaam jouw dagbewustzijn draagt. Je krijgt een gevoel van éénheid of heelheid, van gedragen worden, je wordt wat minder scherp. Je komt in een staat van ontspanning die heel genezend kan werken. Het is ook de innerlijke toestand die mensen opzoeken om met lichamelijke pijn te kunnen omgaan of om te kunnen genezen.
Kobaltblauw heeft ook te maken met de ‘sluier van normaliteit’ waarachter elementwezens zich verstoppen als ze niet gezien willen worden, een soort vergetelheidssluier. Het is ook het soort domheid die je aantreft in goede vragen en waarheden als koeien. Domme vragen zijn vaak de beste vragen – slimme vragen bevatten nu eenmaal meestal een vooronderstelling. Juist díe dingen, waar we overheen kijken omdat ze ‘nu eenmaal zo zijn’, zijn vaak de oorzaak van al die kleine en grote problemen die we nog op moeten lossen.
Kobaltblauw heeft nog meer aspecten – een paradijselijke staat ofwel de onschuld. “Ik ben toch goed zoals ik ben?” Onschuld is onder mensen een relatief begrip – alleen dieren zijn onschuldig. Mensen die heilig in hun eigen onschuld geloven zien vaak iets over het hoofd. Maar in kobaltblauw is er geen schuld – geen materie of harde stukken. Alleen ruimte, ‘ins blaue hinein’.
In het landschap is kobaltblauw bijna altijd ver weg, en verder is het in de natuur zeldzaam – de meeste bloemen hebben een kleur uit het roodspectrum. Blauw blijft altijd een beetje een on-aardse kleur, alle ons bekende aardtinten zijn van een rood, geel of groen afgeleid.
‘Seeing is believing’
Licht uit het noorden (de meest blauwe hoek van de hemel) is bij schilders favoriet omdat je er het scherpst mee kunt zien. Zoals ik al zei gaat kobaltblauw ook als bewustzijnsdrager over het kunnen waarnemen, het kunnen zien van de dingen zoals ze zijn. Om dat te kunnen moet een verbinding al aanwezig zijn. Daarbij is onze waarneming altijd begrenst, en wie vindt dat zien gelijkstaat aan geloven kan zich makkelijk laten bedotten. Ooit zag ik een prachtig werkje hierover van Helen Frik (ik kon er geen afbeelding van vinden). Een blauw geverfd papier, handen erop getekend (met zwarte lijntjes) die van bovenaf het beeld in komen, glitter strooiend over de woorden: “Tell them it’s real”. Ik vond het een sublieme weergave van wat mensen doen om anderen een voorstelling van zaken te geven. De ‘invisible showmaster of the universe’, de demiurg die, zelf onzichtbaar, onze wereld schiep als materieel afbeeld om er de menselijke geest in te vangen. Er zit een kern van waarheid in, het rachitis-verhaal laat zien dat blauw te maken heeft met de geestelijk-fysieke vorm van ons lichaam, het oerbeeld van het menselijk lichaam (‘Adam Kadmon’) zoals we dat aantroffen aan het begin van onze tocht hier op aarde. Ondanks dat we intussen veel hebben meegemaakt, is die kwaliteit nog steeds voelbaar. Nog wel.
Dagbewustzijn
Het lijkt zo simpel – een normaal, gezond dagbewustzijn dat gewoon de dingen kan zien zoals ze zijn. We worden allemaal geacht dat zonder meer te kunnen, maar overal om ons heen wordt duidelijk dat zoiets echt niet vanzelf spreekt. Waarnemen is een vermogen dat zoek kan raken, en eenmaal zoek vind je het niet zomaar terug. Ieder voor zich en in je vrije tijd lukt dat nog wel. Op de bank met een drankje. Maar hoe maken we er een collectief bewustzijn van? Zodat het deel mag uitmaken van ‘professioneel’ Nederland? Ook als je op een bank werkt, of bij de overheid?
Daarvoor moet je als mens voor jezelf durven spreken, in de openbaarheid. Zonder je achter conventies of theorieën te verstoppen, vanuit de situatie zoals die op dát moment is.
Het helpt als je voor jezelf een gevoel ontwikkelt van wat normaal en ‘gezond’ is, om te beginnen in je eigen lichaam. Wij mensen verliezen daar makkelijk het contact mee. Het ‘is niks’, in onze beleving. Pas als we pijn hebben voelen we ons lichaam en we vervelen ons als er niets leuks of ergs gebeurt. Geraakt wórden door schokkende beelden is makkelijker dan verwondering opbrengen voor een simpel stuk natuur. En tenslotte moeten we leren vertrouwen op de kracht van het normale, van het leven zelf. Die is namelijk even groot als onzichtbaar. De uitspraak van Goethe ‘het grootste mysterie is het openbare’ slaat voor mijn gevoel met name op de kracht van kobaltblauw.
